7'li AKOR TİPLERİ
Minör 7 - Dominant 7 - Majör 7 - Minör 7b5
* Bu bölüme geçmeden önce Majör Modlar ve Ses Aralıkları konularını anladığından emin olmalısın !!!
Ses aralıkları çalışmasında , bir akorun tanımlanabilmesi için belirleyici olan kurucu derecelerden bahsetmiştik. Bunlar 1-3-5 ve 7. derecelerdi. Majör modlar içerisinde dört tip 7'li akor ile karşılaşıyoruz , şimdi bunların neler olduğuna ve nasıl kurulduklarına bakalım;
1-3-5-7 dereceleri ile oluşan Maj7 Kök ses + Büyük 3 + Tam 5 + Büyük 7 aralıkları ile kurulur. Ionian ve Lydian dizilerinin 1-3-5 ve 7. dereceleri bu tanıma uygundur ve bu sebeple bu dizileri ifade eden akorumuz Maj7 olmalıdır. Örneğin C Ionian için bu akor Cmaj7 iken , F Lydian için akorumuz Fmaj7 şeklindedir.
1-3-5-7b dereceleri ile oluşan Dominant7 ( 7 ) Kök ses + Büyük 3 + Tam 5 + Küçük 7 (7bemol) aralıkları ile kurulur. Majör modlar içerisinde sadece Mixolydian dizisinin aralıkları bu 7'li kapsamındadır. Lütfen bu noktaya dikkat , akor halen daha majör ancak 7. derecesi " küçük " olduğu için Maj7 den farklıdır. Bu iki majör triada eklenen 7. dereceleri kolay ayrıştırmak için kök sesine olan uzaklığına bakabilirsin. Şayet bir tam ses uzaklıkta ise ( Bb-C gibi ) 7'li dominant , şayet yarım ses uzaklıkta ise ( B-C gibi ) 7'li Majör ( yani büyük ) olacaktır. Dominant 7 akorlar sadece yanlarına 7 rakamı yazılarak ifade edilirler ( G7 - A7 - F7 - D7 v.b )
1-3b-5-7b dereceleri ile oluşan Minör7 ( m7 ) Kök ses + Küçük 3 (3bemol) + Tam 5 + Küçük 7 (7bemol ) aralıkları ile kurulur. Majör modlar içerisinde Phrygian , Dorian ve Aeolian dizilerinin kurucu dereceleri minör7 aralıklarındadır. Dikkat ettiysen dominant7 den farkı sadece 3. derece sesinin küçük3 aralığında olmasıdır. Bu durumda ilgili dizileri ifade ederken E Phrygian için Em7 , D Dorian için Dm7 ya da A Aeolian için Am7 tanımları doğru olacaktır.
1-3b-5b-7b dereceleri ile oluşan Minör7b5 / Half Diminished ( m7b5 ) Kök ses + Küçük 3(3bemol) + Eksik 5(5bemol) + Küçük 7(7bemol) aralıkları ile kurulur. Majör modlar içerisinde sadece Locrian dizisi aralıkları bu tanıma uygundur. ÖNEMLİ: Yarı dim olması sebebiyle dim olarak ifade edilen akor ile karışmaması gerekir , zira bir akorun dim olabilmesi için 1-3b-5b-7bb aralıklarına ihtiyacı vardır. 7bb aralığı kök sese 1.5 ses uzaklığı ifade ettiği için bir başka tabir ile " büyük 6'lı " aralığı olarak da tanımlanabilir. B Locrian dizisi Bm7b5 tanımı ile ifade edilebilir.
* E - A ve D teli üzerinde bu akorları hangi formlarda basabileceğimize bakalım. Unutma ki , aşağıda hazırladığım akor formları kök haldedir , yani 1. , 2. , 3. çevrim formları değildir. Çevrim akorlar konusunda bu formlarıda bulabileceksin. Karar olarak C sesi baz alınmıştır , bu formları kök sesini değiştirerek tüm pozisyonlarda mutlaka çalış !
İlk form grubumuz gitarının en üst teli yani E teli üzerinde...
C-B-E-G seslerine basarak Cmaj7 yi oluşturan C-E-G-B (1-3-5-7) derecelerini aynı anda tınlatarak akoru tamamlamış oluyoruz. Buradaki sıralamada 8.perde E telinde bastığımız C sesi Kök , 9.perde D telinde bastığımız B Büyük 7'li , 9.perde G telinde bastığımız E Büyük 3'lü ve 8.perde B telinde bastığımız G sesi ise Tam 5'li ses aralıklarıdır.
C-Bb-E-G seslerine basarak D teli 9. perdedeki B natürel sesi yarım ses pesleştirerek " küçük 7'li aralığına çektik " böylelikle C dominant 7 akorunu elde etmiş olduk. Hatırlarsanız Maj7 ve Dominant7 akorlarını birbirlerinden ayıran tek derece 7. dereceleriydi ki bizde sadece D teli üzerindeki 7. dereceyi hareket ettirdik.
C-Bb-Eb-G Seslerini tınlatarak dominant7 pozisyonundaki akorun 3. derecesini de hareket ettirerek yarım ses pesleştirdik ve " küçük 3'lü aralığına taşıdık " G teli 9. perdede bulunan büyük 3'lü E sesine bemol ekleyerek Eb olmasını daha doğrusu 8. perdeye gelmesini sağladık. Akorun ses sıralamasının C-Eb-G-Bb olduğunu unutma. Ancak 7. derecenin 3. dereceden önce çalınması akorun tanımını değiştirmeyecektir.
C-Bb-Eb-Gb seslerini aynı anda çalmak suretiyle bu formda Cm7b5 akorunu elde etmiş oluyoruz. Dikkat edin , B teli 8. perde üzerindeki Tam 5'li eksilerek 7. perdeye yani b5 pozisyonuna geriledi ve derece olarak 1-3b-5b-7b aralıklarını elde etmemizi sağladı.
A teli üzerindeki 7'li formlara geçmeden önce önemli bir not olarak şunu asla aklından çıkartma ; Şayet kök sesin E telinde ise alt perdesinde TAM 4'lü , bir alt perdesinde KÜÇÜK 7'li , bir alt perdesinde KÜÇÜK 3'lü , bir alt perdesinde Tam 5'li ve en alt perdesinde 8'li yani OKTAV'ı yer alır. Geriye kalan tek şey bu aralıkları değiştirmen ile elde edilebilir.
Örneğin gitarının boş telleri şu aralıklarda dizilidir ; E:Kök A:T4 D:7b G:3b B:T5 E:Oktav Bu tablo sana 7'li akor tiplerinin formüllerini kullanarak ihtiyacın olan aralığı seçmeni kolaylaştıracaktır...
İkinci form grubumuz ise aynı akorlar fakat A teli üzerinde...
C-G-B-E Seslerinin sıralandığını görüyoruz ki bu da akoru oluşturmamız için gereken C-E-G-B seslerini farklı bir aralık kombinasyonunda elde etmemizi sağlıyor. A telinde baz aldığımız bu forma göre yukarıdan aşağıya doğru ses aralığı sıralamamıza bakalım. Kök sesimiz C (A teli üzerinde 3.perdede) , bir alt telde yani D telinde bu sefer Tam 5'li aralığını ekliyoruz ( G sesi D teli 5. perdede ) , bir alt tel yani G telinde ise Büyük 7'li aralığını ekliyoruz ( B sesi G teli 4. perdede ) ve son olarak eklenen aralığımız B teli üzerinde 5.perdede Büyük 3'lü aralığımız olan E. E teli akor formumuzdaki aralık sıralamamız 1-7-3-5 iken formu A teline aldığımızda 1-5-7-3 halini almıştır.
C-G-Bb-E sesleri ile dominant7 akorunu elde ediyoruz , unutmayın halen daha aralık sıralamamız 1-5-7-3. Yukarıdaki akor tablosu ile kıyasladığınızda 7. derecenin bulunduğu G telinde 4. perdedeki B natürelin 3. perdeye kayarak Bb (7b) olduğunu görebilirsiniz. Bu dominant7 formülüne göre ihtiyacımız olan dereceydi. ( Bu formda eklediğim E teli 3. perde , sadece bare parmağını şeklen göstermek içindir. Buna rağmen söz konusu perdede basacağın G sesi zaten akorun Tam 5'li derecesidir , yani kurucu seslerinden biridir. Ancak bu noktada sana öğretmek istediğim şey kurucu seslerin sadece bir kez bulunduğu , birden fazla tınlatılmadığı halleridir ki salt pozisyon ezberinden ziyade " Neyin - Niye " olduğunu daha net kavrayabilesin... )
Evet Cm7 akorumuzda ise sadece 3. dereceyi pesleştirerek sonuca ulaşıyoruz. 3. derece sesimiz olan E , B teli 5. perdeden hareketle 4. perdeye kayıyor. Bu tablodaki ses dizilimimiz C-G-Bb-Eb(1-5-7b-3b) şeklinde.
Ve 5. dereceyi (G) de eksiltme zamanı :) , şayet buraya kadar iyi takip edebildiysen şu an biliyorsun ki 5. derece yani Tam 5'li , D teli 5. perdedeydi. Tabloda gördüğün gibi Cm7 akoru ile aynı aralıklar var ancak tek bir farkla, 5'li artık b5 oldu ve 4. perdeye geriledi , tıpkı bir önceki formda büyük 3'lünün 5. perdeden 4. perdeye hareketi gibi...
Buraya kadar her şeyin yolunda gittiğini umuyorum ve 7'li akor formlarımıza D teli üzerinde devam ediyoruz.
A teli formumuzda olduğu gibi D teli formumuz da 1-5-7-3 aralığında sıralanıyor. 10. perde D telinde C ya basıyoruz. 12. perdelerde alt alta G-B ve E sesini ekleyerek C-E-G-B yi tamamlıyoruz.
B teli üzerindeki Büyük 7'li 12. perdeden hareketle 11. perdeye gerileyerek 7b halini (Bb) alıyor. Ve seslerimiz C-E-G-Bb (1-3-5-7b).
Minör 7 için ihtiyacımız olan şey 1-3b-5-7b olduğuna göre dominant7 formundaki her şeyi yerinde bırakıp sadece Büyük 3 aralığına müdahale ediyoruz ve onu da 12. perdeden 11. perdeye çekiyoruz. ( Büyük 3'lü E teli 12. perdeden 11. perdeye gerileyerek 3b (Eb) halini alıyor ). Akorumuzun sesleri C-Eb-G-Bb.
Formülümüz 1-3b-5b-7b. G telinde 12. perdeden tam 5'li aralığını eksiltiyoruz. Cm7b5 akorunun sesleri olan C-Eb-Gb-Bb elde edilmiş oluyor.
Gitarında çalabileceğin akorlar permütasyon ile sınırlıdır bunu unutma. Şu ana kadar öğrendiklerinin haricinde daha bir çok formda bu akorları çalabilirsin. İşte sana basit bir kaç örnek ;
D teli 10. perde üzerinde C sesini kullanarak bu kez aralık sıralamamızı tam 1-3-5-7 düzeninde kullanıyoruz. Dolayısıyla seslerimiz sırasıyla C-E-G ve B.
Bu kez farklı bir tonda ancak A telinde de farklı bir formda Maj7 akoru karşımıza çıkıyor. Ancak aralık sıralamamız 1-3-5-7. Yani seslerimiz D-F#-A ve C#...
Yine bir başka pozisyon ve E teli 8. perdede kök ses C akabinde G , B ve E seslerinin dizilimi ile akoru tamamlayabiliyoruz. Bu pozisyona göre aralık sıralamamız 1-5-7-3.
