MODLAR (2) - Armonik ve Melodik Minör
Modlar (Bölüm 2)
1. Bölümde majör modların neler olduğunu , hangi ses aralıklarıyla oluşturulduklarını , aralarındaki temel farkları ele almıştık. Bu bölümde ise bu dizilerin akor yapılarına ve fonksiyonlarına göz atalım. Derecelerine göre sınıflandırmadan önce ilk diziyi yani Ionian'ı ( natürel majör ) yine do sesini baz alarak bir kenara yazalım , C D E F G A B C seslerinden oluşuyor demiştik , şimdi eldeki tüm sesleri üçlü aralıklarında alt alta yerleştiriyoruz ve yeni şemamız şu şekilde oluyor ; C D E F G A B C E F G A B C D E Bu tabloya göre her sesi yukarıdan aşağı incelersek , C-E ( büyük üç ) , D-F ( küçük üç ) , E-G ( küçük 3 ) F-A ( büyük 3 ) G-B ( büyük üç ) A-C ( küçük 3 ) ve B-D ( küçük 3 ) aralıklarındalar. Bölüm 1'in sonunda bahsettiğimiz gibi . Majör-minör-minör-Majör-Majör-minör-minör haldeler , şimdi beşli aralıklarını da ekleyelim ; C D E F G A B C E F G A B C D E G A B C D E F G Bu tabloya göre B-F dışında kalan tüm beşliler tam , B-F ise eksik beşli yani bemol 5. O halde elimizdeki yeni veriye göre sıralamamız ; Majör-minör-minör-Majör-Majör-minör-minör/bemol5. Bu noktadan itibaren natürel majör dizinin akorlarını şöyle sembolize edebiliriz aslında ; I - ii - iii - IV - V - vi - viib5 Büyük harfler majör dereceleri , küçük harfler ise minör dereceleri işaret etmekte. Fonksiyonel olarak işlendiğinde hangi dizinin hangi derecesi hangi akor kalitesinde biliyor olmamız gerekeceğinden sırasıyla tüm diziler için bir şema oluşturalım ;
IONIAN : I - ii - iii - IV - V - vi - viib5 DORIAN : i - ii - III - IV - v - vib5 - VII PHRYGIAN : i - II - III - iv - vb5 - VI - vii LYDIAN: I - II -iii - ivb5 - V - vi - vii MIXOLYDIAN: I - ii - iiib5 - IV - v - vi - VII AEOLIAN: i - iib5 - III - iv -v - VI - VII LOCRIAN: ib5 - II - iii - iv - V - VI - vii
Anlaşılacağı üzere esasen sürekli bir yer değiştirme söz konusu , hepsi aynı sesleri içermekte fakat başlangıç sesleri farklı , dolayısıyla dereceleri de farklı.
Ne olacak bu minörlerin hali ?
Hazır bu noktaya gelmişken eolik (aeolian) , armonik ve melodik minör'ün temeli gibi düşünülebilir demiştik. Peki , armonik minör nasıl oluşacak o halde ?
Armonik minörün natürel minörden tek farklı 7'li aralığının küçük değil büyük olmasıdır. A natureli baz aldığımızda A-B-C-D-E-F-G-A seslerini kullanıyorken bu dizi armonik olduğunda A-B-C-D-E-F-G#-A şeklini alacaktır. Tahmin edileceği gibi bu dizi armonik minör modları oluşturacaktır. Detaya girmeden önce derecelerin akor kalitelerini görelim , armonik minör dizilimde 1-3-5 seslerini alt alta yazıyoruz ;
A B C D E F G# C D E F G# A B E F G# A B C D
La sesine göre analiz ediyoruz ve sırasıyla şu akorlar karşımıza çıkıyor ; Am - Bmb5 - Caug(C#5) - Dm - E - F - G#mb5
Sembolize edersek armonik minör : i - iib5 - iii#5 - iv - V -VI - viib5 sonucunu verecektir , ve modalitenin devamı da majör modlarda yaptığımız kaydırmanın aynısı ile tespit edilebilir. Buna rağmen yinede ileriki zamanda majör modlar içerisindeki dizilerle aralarındaki temel farklılardan bahsetmeyi düşünüyorum , zira armonik ya da melodik minör modların dizilerinin majör mod dizilerinde olduğu gibi başlıca isimleri yok.
Şimdi bu noktada bir parantez açalım ; ( parantez dedim noktalı virgül oldu , neyse ) Bir karar sese en çok çeken , çözülmek isteyen , duyumsal olarak çözülme ihtiyacı hissettiren , en hassas ses , karar sesin yarım ses öncesidir. Buna akademik kaynaklarda sansibl , yeden , leading tone gibi isimler verilir. Yukarıda verdiğim La Eolik minör'ün seslerine baktığında aslında 7. derecesi karar sese yani 8. dereceye , yarım değil tam ses mesafesinde. İşte bu gerekçeyle eolik minörün 7. derecesi yarım ses tizleştirilmiş ve armonik minör oluşturulmuştur.
Ancak bu sefer de şöyle bir melodik sıkıntı doğmuş oluyordu , derecelerin birbirlerine olan aralıklarına dikkat et şimdi !
A-B-C-D-E-F-G#-A , La-Si ( tam ) , Si-Do ( yarım ) , Do-Re ( tam ) ,
Re-Mi( tam ) , Mi-Fa ( yarım ) , Fa-Sol diyez ( 1.5 ses ! ) Sol diyez-La (yarım)
Armonik minör , eolik minörün 7. derecesini karara yaklaştırmak için tizleştirmişti fakat bu sefer de 6. derece ile 7. derece arasında 1 tam sesten daha fazla bir mesafe açılmış oluyordu. Batı müziği kuramcıları için melodik bazda bu durum 7. dereceyle beraber 6. derecenin de tizleştirilmesi ile halledilmiş oldu. Böylelikle ortaya melodik minör çıktı ve elde edilen yeni aralıklar " 1 yarım - 4 tam - 1 yarım " halini aldı.
Melodik minör , armonik minörde olduğu gibi natürel minörün büyük 7'li aralığını kullanır fakat ek olarak 6'lı aralığı da artık büyük haldedir. Yine la sesini baz alarak natürel , armonik ve melodik minörü görelim ;
A-B-C-D-E-F-G : NATÜREL A-B-C-D-E-F-G# : ARMONİK A-B-C-D-E-F#-G#: MELODİK
Üç minör tipi için bir başka önemli husus ise hareket yönleridir.
Eolik minör : Eolik olarak inici ve çıkıcıdır.
Armonik minör : Armonik olarak çıkıcı Armonik ya da Eolik olarak inicidir.
Melodik minör: Melodik olarak çıkıcı fakat sadece Eolik olarak inicidir.
Küçük not: inmek ? çıkmak ? Bu gitarın üst telinden alt tellere doğru hareket etmen anlamında DEĞİL !
Bir dizi için "çıkıcı" demek tize doğru , "inici" demek pese doğru hareket etmek anlamındadır. Aslında porte üzerindeki hareket yönleri esasıyla bu terimler kullanılmaktadır.
Yukarıdaki haliyle armonik minör inerken sol sesinde parantez içinde diyez kullanılmasının sebebi , bahsettiğim gibi armonik minörün iniciyken eolik
( natürel ) ya da yine armonik olarak hareket edebilmesiyle alakalı.
Fakat melodik minöre baktığında , inerken sol ve fa seslerinde " natürel " işareti kullanılmış yani inerken fa#-sol# yerine fa-sol sesleri kullanılır anlamındadır.
Çıkıcı haliyle melodik minörün akor kaliteleri ise ;
A-B- C- D - E- F#- G# C-D -E- F#- G#-A -B E- F#-G# -A- B -C- D
Am- Bm- Caug- D- E- F#mb5- G#mb5
Sembolize edersek melodik minör : i-ii-iii#5-IV-V-vib5-viib5
Bir sonraki konuda 1-3-5 derecelerden kurduğumuz triadlardan 1-3-5 ve 7 dereceleri ile oluşan 7'li akor tiplerini ele alıyoruz.
