ARALIK VE AKOR ÇEVRİMLERİ
Bir akorun çevrimi , kurucu derecelerinin bas partisine geçişiyle belirlenir. Daha açık bir şekilde izah etmeye çalışayım sonra da uygulamada ne gibi farklılıklar yarattığına bakalım.
Mi minör akorunun 1-3 ve 5. dereceleri olan mi-sol-si sesleri çalındığında bu akorun kök halinde anılabilmesi için 1. derecenin , yani tonaliteye adını veren kök sesin en pes ses olması gerekir. Dolayısıyla sıralama Mi-sol-si ya da Mi-si-sol olabilirdi. ( pesten tize doğru )
Örnekte mi minör akoru açık pozisyonda çalınırkenki ses sıralaması bastan tize doğru ; " mi-si-mi-sol-si-mi " şeklindedir. Doğal olarak bu pozisyonda çaldığın mi minör akoru da kök haldedir.
Akorun 3'lüsü en pes ses haline geldiğinde ise bu duruma 1.çevrim diyoruz. Aslında gerçekleşen şey kök sesin bir oktav tizleşmesidir , bu durumda 3'lü mütemadiyen yani ister istemez en pes konuma geçmiş olur. Böyle bir durumda 3'lü ve bir oktav tizleşen kök sesin arasında bir 6'lı aralık oluşur. Verdiğim örnekteki 6'lı aralık ise büyüktür. Tabi bu arada sol ve si arasında ise 3'lü aralık söz konusudur. Bu sebeple 1. çevrim akoru " 3-6 " olarak da tabir edilir , hatta bazı kaynaklarda bu akor doğrudan " 6 " olarak ifade edilebilir.
Kök halinde iken ise mi-sol arası 3'lü , mi-si arası ise 5'liydi , e kök hali ise doğal olarak " 3-5 " akoru olarak ifade edilecektir.
3'lü bir oktav tizleştiğinde ise yeni dizilim Si-Mi-Sol halini alır. Bu durumda ise akorun 5'lisi en pestedir. 5. derecenin en peste olduğu duruma ise 2. çevrim diyoruz. Si-Mi arası 4'lü , Si-Sol arası ise 6'lı aralıklarda olduğu için 2. çevrim akorlar " 4-6 " akoru olarak ifade edilirler.
Elbette ses aralıkları da çevrilebilirler , ki bunu akılda tutmak zamandan tasarruf demek olacaktır. K2-B7 B2-K7 K3-B6 B3-K6 T4-T5
Gördüğün gibi , 2'liler 7'lilere , 3'lüler 6'lılara çevriliyor. Küçük olanın çevrimi büyüktür. Tam dörtlü aralık ise Tam 5'li aralığa çevrilir. Unutmadan , elbette bu tablo tam tersi için de geçerli. +4'lü aralığı ise -5'li aralığa çevrilir. Aslında bu noktada teknik olarak aynı perdeden bahsediyoruz fakat şöyle düşündüğünde iş değişiyor ; Fa-sol-la-si-do-re-mi-fa ( F Lydian ) dizisinin 4'lü aralığı artıktır
(+4 ya da #4 )yani FA-Sİ aralığından bahsediyorum. Şimdi bunları çevirdiğimizde Sİ-FA aralığını saymamız gerekecek , Si-do-re-mi-fa-sol-la-si ( B Locrian ) dizisinde baktığımızda Fa eksik beşli (-5 ya da b5 ) durumundadır.
İlerleyen bölümlerde her ne kadar aynı perdeye işaret etse de bir sesin artık dörtlü ya da eksik beşli olarak anılmasındaki fonkisyonaliteyi daha ayrıntılı izah etmeye çalışırım.
Şimdi çevrim mantığı üzerinde basit bir deneme yapalım. Şöyle bir akor trafiği olsun ; Bm-Bm7-E-Gmaj7-E-A7-Dmaj7
Aşağıda yapacağımız şey bu progresyona ait akorların bazı seslerini çevrim olarak bas partisinde tınlatıp son bölüme doğru kromatik bir şekilde hareket ettirmek ve kök hallerine istinaden daha renkli bir sonuç almaya çalışmak olacak.
Si minör tonunda gerçekleşen bu trafiğe göre ilk akorumuz olan Si minörün kök halinde olduğunu görüyoruz. Ardından gelen aynı akorun minör7'si ise bası hareket ettirmek maksatlı 3.çevriminde , yani 7'li en pes ses halinde , doğal olarak la sesi tınlıyor. İkinci ölçünün başında ise mi majör akoru 1. çevrimde , bunun sebebi ise bas gidişatında bir la-mi atlaması yapmaktansa mi majörün 3'lüsü olan sol diyez sesine yumuşak bir geçiş yaparak akoru tınlatmak. İkinci ölçünün devamında gelen sol maj7 kök halde , mi majörün 3'lüsü sol diyez bu akora bağlanırken kromatik bir şekilde geçiş yapmış oluyor ve bas sol natürelde. Üçüncü ölçüde ise yine1. çevrim durumda olan mi majörün kalan sesleri birer oktav tizde , fakat sol natürel tekrar sol diyeze hareket etmiş oldu ve ardından üçüncü ölçünün sonunda la majör dominant7 akorunun kök sesine yani la sesine kromatik olarak geçiş yapmış oldu. Akabinde trafik re maj7 ye çözüldü ki zaten bu akor si minör'ün tonik paralelidir.
Bu trafiği yukarıdaki tablature de görüldüğü gibi çalmaya çalıştığında daha net bir fikir vermiş olacağımı düşünüyorum. Tabi burada şunlardan da bahsetmek lazım " iyi de si minör sesinden hareketle re maj7 ye gelene kadarki süreçte geçen akorların fonksiyonları neler ? ya da niye o akorlar ? "
İnşallah bu yazının ardından fırsat bulabilirsem kadanslarla ilgili , akor aileleri ile ilgili başlıklarda elbette " elimden geldiğince ve bildiğim kadarıyla " bilgi vermeye çalışacağım.
