AKOR FONKSİYONLARI ( TONİK-SUBDOMINANT-DOMINANT )
Daha önce sembolize ettiğimiz , dizinin akor kalitelerinin birbirleri ile aralarında ortak sesleri aracılığı ile bağları söz konusudur ki organik bir duyum için bu bağlantı noktaları klasik armoni kuramcılarından beridir süregelir.
Bir dizinin sesleri akor dereceleri ile belirtildiğinde ortaya şu sonucun çıktığı fark edilmiştir , 1. derece akoru , 4. derece akoru ve 5. derece akoru aslında dizinin tüm seslerini tamamıyla içermekteydi. Nasıl ?
Örnek Do majör dizisi için ; 1. C-E-G , 4. F-A-C ve 5.G-B-D ( do majör - fa majör - sol majör ) akorlarının sesleri , Do-re-mi-fa-sol-la ve si seslerinden oluşan do majör dizisinin tüm elemanlarını barındırdığı görülüyor. Ancak tonaliteye adını veren dizinin 1. derece akoru olan " Tonik " ile bağlantısını da izah etmek gerekiyordu.
4. derece akorunun 5'lisi tonik akorunun kök sesiydi , ancak 5. derece akorunda ortak bir ses bulunmamaktaydı. Fakat , 5. derecenin 3'lüsü olan ses ( örnekte si sesi ) dizinin sansibl sesi ( yedeni , leading tone ) yani dizinin tonik sesine çözülmek isteyen sesi içeriyordu. Bu durum bir tonik akoruna en çok çözülmek isteyen akorun , en baskın özelliği taşıyan akorun tanımlanmasını gerektirdi. Bu durum DOMINANT olarak ifade edildi. 4. derece akoru ise dominanta istinaden daha az çözülme gereksinimi hissettirdiği için SUBDOMINANT ( yerel kaynaklarda Sudominant olarak ifade edilir , ben alıştığım haliyle izah etmeyi tercih ediyorum ) olarak etiketlenmiştir.
O halde elimizde 1. derece TONIK , 4. derece SUBDOMINANT ve 5. derece DOMINANT var.
Tabi dizinin diğer sesleri de bu üç ana akora olan bağları ile ifade edilmiş durumdadır , üstelik bu oluşacak bağlardan dolayı üç ana akorun yerine kullanılabilirler. Ancak fonksiyonlarının ana akorun etkisi ile olabildiğince benzeşmesi için bu akorların , ana akorun kök ve 3'lüsünü içermesi durumuna bakmak gerekiyor. Elimizde değerlendirmemiz gereken kalan dereceler şunlardı hatırlarsan ; 2-3-6 ve 7...
MAJÖR TONALİTELERDE DERECELERİN FONKSİYONLARI ...
Tonik Ailesi (1.derece akoru) : C-E-G ( do majör ) dediğimize göre do ve mi seslerini içeren dizi içerisindeki diğer derecelere bakalım ; A-C-E ( la minör ) , E-G-B ( mi minör ) akorları ( 6. ve 3. derece akorlar ) toniğin kök ve üçlüsünü içermekte. Hatta la minör hem kök hem üçlüsünü içermekte , zira la natürel (eolik) minör dizisi , do natürel majör (ionian) ile aynı seslerden meydana gelmiştir fakat başlangıç sesleri farklı olduğu için aynı sesler farklı derecelere denk geleceğinden dolayı işlevleri de değişecektir. Bu durumda aslında la natürel minör , do natürel majör dizisinin ilgili minörü olmaktadır. O halde 1. , 3. ve 6. dereceler tonik ailesindedir. Fakat ailedeki görevleri neler ? Bunu izah etmek için majör tonda ilgili minör dizisinin akoru olan 6. derece akoru " Tonik Paraleli " olarak ifade edilir. 3. derece olan tonik ailesi üyesi ise " Tonik Karşıtı " olarak belirlenmiştir.
Subdominant Ailesi (4. derece akoru): F-A-C ( fa majör ) dedik . Şimdi ise fa ve la seslerini içeren derecelere bakalım. D-F-A ( re minör ) , A-C-E ( la minör ). Çıkan sonuca göre 2-4 ve 6. dereceler sundominant ailesinin üyeleri. Dizinin 2. derece akoru olan re minör subdominantın kök ve üçlüsünü içermekte ! Özelliği itibariyle re minör dizisi de fa majör dizisinin ilgili minörüdür. Bu yüzden 2. derece akoru " Subdominant Paraleli " olarak ifade edilir. 6. derece akoru olan la minör ise " Subdominant Karşıtı " olmuştur. Dikkat ediyorsan şayet ( ettiğini umuyorum :) ) , la minör tonik ailesinde tonik paraleli görevini üstlenirken subdominant ailesi ile olan bağı sebebiyle bu ailede de subdominant karşıtlığı görevindedir.
Dominant Ailesi ( 5. derece akoru ): G-B-D ( sol majör ) akoruna bakıyoruz. Sol ve si sesleri kimlerde var ? E-G-B ( mi minör ) , B-D-F ( si minör b5 ). Mi minör akoru da sol majör akorunun ilgili minörüdür. O halde 3. derece " Dominant Paraleli " , 7. derece akoru ise " Temelsiz Dominant " olarak ifade edilir. 7. derece akoruna neden böyle dendiğini biraz açalım istersen. Dominant7 akoru olan G-B-D-F seslerine bakıldığında aslında 7. derece akorunun kök sesi atılmış dominant7 olduğu görünür. Kısaca 7. dereceye dominant (5. derece sesi ) eklenseydi o akor dominant7'li olacaktı.
Şuraya tüm bunların ufak bir özetini yazayım öyleyse ; 1. DERECE :TONIK ( Majör ) 2. DERECE: SUBDOMINANT PARALELI (minör) 3. DERECE: TONIK KARŞITI - DOMINANT PARALELI (minör) 4. DERECE: SUBDOMINANT (Majör) 5. DERECE: DOMINANT (Majör) 6. DERECE: TONIK PARALELI - SUBDOMINANT KARŞITI (minör) 7. DERECE: TEMELSIZ DOMINANT (minör b5 )
MİNÖR TONALİTELERDE DERECELERİN FONKSİYONLARI ...
Minör tonalitelerde aynı fonksiyonlar farklı derecelere denk gelecektir. Tabi bundan bahsederken natürel - armonik ve melodik olmak suretiyle üç farklı minör tonaliteden bahsetmek gerekeceği de sanırım akla gelmiştir.
Natürel Minör ( Aeolian )
Örnek tonumuz la minör ( evet kolaya kaçıyorum ama şu an için ne kadar az diyez ve bemol o kadar net anlaşılma olasılığını gözetiyorum :) )
Tonik Ailesi (1. derece akoru) : A-C-E ( la minör ) , 3. derece C-E-G ( do majör ) ilgili majör olduğu için " Tonik Paraleli " , 6. derece F-A-C
( fa majör ) " Tonik Karşıtı " olacaktır.
Subdominant Ailesi (4. derece akoru ) : D-F-A ( re minör ) , 2. derece
B-D-F ( si minör b5 ) " Subdominant Karşıtı " , 6. derece F-A-C ( fa majör ) ise " Subdominant Paraleli " olacaktır. ( ilgili majörüdür ! )
Dominant Ailesi ( 5. derece akoru ) : E-G-B ( mi minör ) , 3. derece akoru C-E-G ( do majör ) " Dominant Karşıtı " , 7. derece ise G-B-D ( sol majör ) " Dominant Paraleli " yani ilgili majörüdür.
Belki de ilk dikkati çeken şey şu oldu , " Temelsiz Dominant " fonksiyonu natürel minör tonalitesinde yok.Bunun sebebi sol-si-re seslerine kök olarak mi eklenseydi dahi ortaya çıkacak olan akor dominant7'li değil , minör7 li olacak olmasındandır.
Sonuç ;
1. DERECE :TONIK (minör) 2. DERECE: SUBDOMINANT KARŞITI (minör b5) 3. DERECE: DOMINANT KARŞITI - TONIK PARALELI (Majör) 4. DERECE: SUBDOMINANT (minör) 5. DERECE: DOMINANT (minör) 6. DERECE: TONIK KARŞITI - SUBDOMINANT PARALELI (Majör) 7. DERECE: DOMINANT PARALELI (Majör)
Armonik Minör:
Armonik minörü derecelendirmeden hemen önce hatırlatma olarak yazayım , armonik minör , natürel minörün 7. sesini toniğe yaklaştırmak maksatlı bu dereceyi yarım ses inceltmişti !
Tonik Ailesi ( 1. derece akoru ): A-C-E ( la minör ) , 3. derece C-E-G#
( do majör #5 / do augment ) yine " Tonik Paraleli " olacaktır. 6. derece F-A-C ( fa majör ) ise " Tonik karşıtı "
Subdominant Ailesi (4. derece akoru ): D-F-A( re minör ) , 2. derece B-D-F ( si minör b5 ) " Subdominant Karşıtı " , 6. derece F-A-C ( fa majör ) " Subdominant Paraleli ".
Dominant Ailesi ( 5. derece akoru ): E-G#-B ( mi majör ) ,3. derece C-E-G# ( do majör #5 / augment ) " Dominant Karşıtı " ve 7. derece G#-B-D ( sol diyez minör b5 ) " Temelsiz Dominant " olacaktır. Zira şu anda G#mb5 akoruna kök olarak "mi" sesini eklediğimzde ortaya çıkacak olan akor , Mi majör dominant 7 (E7) olacaktır.
Sonuç ;
1. DERECE :TONIK (minör) 2. DERECE: SUBDOMINANT KARŞITI (minör b5) 3. DERECE: DOMINANT KARŞITI - TONIK PARALELI ( Majör#5) 4. DERECE: SUBDOMINANT (minör) 5. DERECE: DOMINANT (Majör) 6. DERECE: TONIK KARŞITI - SUBDOMINANT PARALELI (Majör) 7. DERECE: TEMELSİZ DOMİNANT (minör b5 )
Melodik Minör:
Yine bir hatırlatmayla başlayalım , önceki yazılarda da açıklamaya çalıştığım üzere armonik minör , natürel minörün 7. derecesini tonik sesine yaklaştırırken 6. derece ile arasını da 1.5 ses açmış oldu. Bu genişliği ortadan kaldırmak üzere melodik minör 6. dereceyi de yarım ses tizleştirmiş oldu.
Peki , neydi la melodik minör ; " la -si-do-re-mi-fa#-sol#-la " . Şimdi bakalım fonksiyonlarına o halde ;
Tonik Ailesi (1. derece akoru ): A-C-E ( la minör ) , 6. derece F#-A-C ( Fa diyez minör ) ) " Tonik Karşıtı " , 3. derece C-E-G# ( do majör #5 ) " Tonik paraleli "
Subdominant Ailesi ( 4. derece akoru ): D-F#-A ( re majör ) , 6. derece F#-A-C (fa diyez minör ) " Subdominant Karşıtı " , 2. derece B-D-F# ( si minör ) " Subdominant Paraleli "
Dominant Ailesi ( 5. derece akoru ): E-G#-B ( mi majör ) , 3. derece C-E-G# ( do majör #5 ) " Dominant Karşıtı " , 7. derece G#-B-D ( Sol diyez minör b5 ) " Temelsiz Dominant "
Sonuç ;
1. DERECE :TONIK (minör) 2. DERECE: SUBDOMINANT PARALELI (minör) 3. DERECE: DOMINANT KARŞITI - TONIK PARALELI ( Majör#5) 4. DERECE: SUBDOMINANT (Majör) 5. DERECE: DOMINANT (Majör) 6. DERECE: TONIK KARŞITI - SUBDOMINANT KARŞITI (minör) 7. DERECE: TEMELSİZ DOMİNANT (minör b5 )
